Razgovarali smo sa Miroslavom Mimom Ivanović, izvršnom direktoricom Inicijative mladih s invaliditetom Boke o trenutnom stanju na polju dostupnosti usluga socijalne i dječje zaštite, ključnim sistemskim nedostacima i načinima za njihovo prevazilaženje.
Da li su usluge socijalne i dječje zaštite dostupne osobama s invaliditetom?
Usluge socijalne i dječje zaštite, koje se pružaju opštoj populaciji, ne uzimaju u obzir specifične okolnosti u koje invaliditet dovodi ovu društvenu grupu. Centri za socijalni rad pružaju neke oblike savjetodavno-terapijskih i socijalno-edukativnih usluga, kroz rad zaposlenih psihologa/škinja i socijalnih radnika/ca, ali se ove usluge pružaju u nepristupačnim zgradama ovih centara, na nepristupačan način (npr. bez korišćenja znakovnog jezika), bez uzimanja u obzir sistemske diskriminacije koju osobe s invaliditetom svakodnevno trpe.
Sa druge strane, osobama s invaliditetom i njihovim porodicama nije dostupna većina usluga socijalne i dječje zaštite, koje treba da odgovore na specifične okolnosti u kojima se ove osobe nalaze zbog invaliditeta. Od usluga podrške za život u zajednici za osobe s invaliditetom i njihove porodice kontinuirano se pružaju samo dnevni boravci za djecu, odrasle i stare osobe s invaliditetom, ali čak i ta usluga ne postoji u gotovo polovini opština u Crnoj Gori. One usluge, koje podrazumijevaju individualizovanu podršku djeci i odraslim osobama s invaliditetom i njihovu punu socijalnu inkluziju, uglavnom se pružaju isključivo putem projekata od strane organizacija osoba s invaliditetom. Ovo iz razloga što i mnoge osobe s invaliditetom, njihove porodice i organizacije ne znaju kako da ostvare prava na ove usluge socijalne i dječje zaštite. Za to su najbolji primjer usluge personalne asistencije, pomoći u kući i tumačenja i prevođenja na znakovni jezik.
Da li Vi koristite neke usluge i da li su iste prilagođene Vašim individualnim potrebama?
Prva sam osoba s invaliditetom u Crnoj Gori koja je počela da koristi pravo na uslugu personalne asistencije, koje joj je priznato od strane nadležnih organa, Centra za socijalni rad i Ministarstva rada i socijalnog staranja.
Inicijativa mladih s invaliditetom Boke (I MI Boke), organizacija osoba s invaliditetom koju vodim, pruža besplatnu pravnu pomoć osobama s invaliditetom u postupcima za ostvarenje prava na ovu uslugu i uslugu pomoći u kući, te očekujem u narednih mjesec dana da će još dvije osobe otpočeti korišćenje ovih prava. Zahtjev za ostvarenje prava na uslugu personalne asistencije sam podnijela davne 2017. godine, a pravo mi je priznato u julu 2018. godine. S obzirom da ga nisam mogla koristiti u praksi, pokrenula sam sudski postupak protiv Države i JU Centra za socijalni rad za opštine Kotor, Tivat i Budva. Tek u decembru prošle godine mi je priznato pravo na korišćenje ove usluge, ali svega 40 sati sedmično (iako je meni potrebno 24 sata dnevno) i uz pokriće 50% troškova od strane države. Ovo svakako nije usklađeno s mojim individualnim potrebama, te sam nastavila postupak žalbom. Usluga koja je prilagođena mojim individualnim potrebama je usluga besplatnog pristupačnog taxi prevoza za osobe s invaliditetom iz Boke, koju pruža I MI Boke. Ova usluga se, međutim, finansira putem projekata i donacija privrednog sektora i građana/ki.
Koje sistemske nedostatke prepoznajete u ovoj oblasti?
Ministarstvo rada i socijalnog staranja, centri za socijalni rad i lokalne samouprave ne podstiču na adekvatan način razvoj usluga socijalne i dječje zaštite za osobe s invaliditetom i njihove porodice. Naime, podstiču se samo one usluge koje podrazumjevaju neku vrstu institucionalizacije djece i odraslih s invaliditetom i „predah” njihovim porodicama. Razvoj usluga socijalne i dječje zaštite, koje podrazumijevaju individualizovanu podršku djeci i odraslim osobama s invaliditetom i njihovu punu socijalnu inkluziju, se uopšte ne podstiče.
Tako npr, u Crnoj Gori za sada postoje svega tri licencirana pružaoca usluge personalne asistencije i osam pružalaca usluge pomoći u kući, ali ni jedan pružalac usluge tumačenja i prevođenja na znakovni jezik. Jedan od razloga tome je što država ne podstiče licenciranje za ove usluge. I MI Boke je dvije godine zaredom (2021. i 2022. godine) podnosila projekte na konkurse Ministarstva rada i socijalnog staranja za projekte NVO, koji su se upravo ticali izrade dokumentacije neophodne za dobijanje licence za pružaoca usluga personalne asistencije i pomoć u kući. Oba puta je I MI Boke odbijena i sada te aktivnosti sprovodimo zahvaljujući finansijskoj podršci gospođe Mary Borojević, filantropkinje iz SAD-a, našeg porijekla, u okviru projekta „Personalna asistencija i pomoć u kući – preduslov za dostojanstvo osoba s invaliditetom u Boki”.
Drugi razlog je što za mnoge usluge socijalne i dječje zaštite za osobe s invaliditetom ne postoje svi neophodni podzakonski akti. Tako npr, usluga tumačenja i prevođenja na znakovni jezik je zagarantovana članom 62 Zakona o socijalnoj i dječjoj zaštiti, ali se ni u jednom podzakonskom aktu ne propisuju nikakvi standardi za nju. Nemali problem je i to što za mnoge usluge socijalne i dječje zaštite nije utvrđena cijena pružanja usluge, što je npr. primjer za stanovanje uz podršku za osobe s invaliditetom. Pored toga, u pogledu finansiranja usluga podrška za život u zajednici propisuje se obavezno učešće korisnika/ca, ali se za kriterijum određivanja procenta učešća uzimaju iznosi zarada prije uvođenja programa Evropa sad.
Takođe, i lokalne samouprave su dužne učestvovati u pokriću troškova ovih usluga, ali one nisu uskladile svoje pravne akte iz oblasti socijalne i dječje zaštite sa Zakonom o socijalnoj i dječjoj zaštiti i njegovim podzakonskim aktima. Sve ovo stvara pravni vakuum i okolnosti u kojima nema nikakve podrške sistema za razvoj usluga socijalne i dječje zaštite za osobe s invaliditetom i njihove porodice. Zbog toga su organizacije osoba s invaliditetom, pa samim tim i sama ova grupa prepušteni sami sebi da se bore za ostvarenje prava osoba s invaliditetom na usluge socijalne i dječje zaštite kako znaju i umiju.
Koje usluge smatrate neophodnim?
Teško je izdvojiti neku uslugu socijalne i dječje zaštite i proglasiti je prioritetnom za osobe s invaliditetom i njihove porodice. Ako imamo individualizovan pristup, onda ćemo potrebe svakog djeteta, odrasle i stare osobe s invaliditetom, makar one bile minimalne u pogledu neophodne podrške, smatrati prioritetnima. Ipak, u svom dosadašnjem radu s osobama s invaliditetom, smatram da je sljedeće usluge neophodno razviti u što skorijem roku: personalna asistencija, pomoć u kući, tumačenje i prevođenje na znakovni jezik i stanovanje uz podršku. Ovo iz razloga što ove usluge predstavljaju preduslov za iole dostojanstven život u zajednici, biološki opstanak i izlazak osoba s invaliditetom iz institucija, odnosno sprječavanje njihovog smještaja u institucije.” Aktivno se bavite temama vezanim za oblast rodne ravnopravnosti.
Da li kao žena s invaliditetom prepoznajete neke sistemske nedostatke koji ukazuju na postojanje višestruke diskriminacije?
Od svog osnivanja, I MI Boke pruža uslugu SOS telefona za žene s invaliditetom s iskustvom nasilja i diskriminacije. Iako je to jedini servis podrške isključivo namijenjen ženama s invaliditetom u Crnoj Gori, Ministarstvo rada i socijalnog staranja (odnosno Ministarstvo finansija i socijalnog staranja) je dvije godine zaredom (2021. i 2022. godine) odbilo da pruži finansijsku podršku I MI Boke za licenciranje ove usluge socijalne i dječje zaštite kroz konkurse za finansiranje projekata NVO u oblasti zaštite od nasilja nad ženama i nasilja u porodici. Takođe, institucije sistema ne uzimaju u obzir rodni aspekt prilikom podsticanja razvoja, priznavanja prava i pružanje i korišćenje usluga socijalne i dječje zaštite, koje su namijenjene osobama s invaliditetom. Žene s invaliditetom imaju specifične potrebe u odnosu na zadatke npr. personalne asistencije i pomoći u kući (održavanje lične higijene tokom ciklusa, pomoć prilikom dojenja djeteta, itd), te im je zbog toga teže naći adekvatnu/og asistentkinju/a. Ovo uopšte nije uzeto u obzir, niti postoji ikakav sistemski plan u promjeni pristupa.
Za kraj, na koji način se, prema Vašem mišljenju, trenutno stanje može unaprijediti?
Trenutno stanje se može unaprjediti ukoliko nadležne državne i lokalne institucije preuzmu odgovornost za prilagođavanje već postojećih i podsticanje razvoja usluga socijalne i dječje zaštite za osobe s invaliditetom i njihove porodice. Ovdje se prije svega misli na donošenje nedostajućih podzakonskih akata Zakona o socijalnoj i dječjoj zaštiti, unaprjeđenje postojećih i donošenje novih lokalnih dokumenata u ovoj oblasti, finansijsku i organizacijsku podršku organizacijama osoba s invaliditetom koje žele da postanu licencirani pružaoci usluga, kao i kontinuirano finansiranje usluga socijalne i dječje zaštite od strane države i lokalnih samouprava i priznanje prava na njih i korišćenje tih prava od strane osoba s invaliditetom u obimu koji im je potreban. Lično smatram da institucije vrlo dobro znaju šta im je činiti, jer i same organizacije osoba s invaliditetom to često ponavljaju, ali ne postoji nikakvo pozivanje na odgovornost, pa što bi se neko trudio.
Intervju je kreiran u okviru projekta: "Jednakošću do dostojanstvenog života OSI u Crnoj Gori“, koji sprovodi Savez slijepih Crne Gore u partnerstvu sa Udruženjem za podršku osobama sa invaliditetom Bijelo Polje, a finansira Evropska unija kroz podršku za civilno društvo (CSF) i Ministarstvo javne uprave, digitalnog društva i medija Crne Gore.
Intervju na engleskom možete pročitati i preuzeti u nastavku – Nadležne institucije
S poštovanjem,
SAVEZ SLIJEPIH CRNE GORE
Ul. Njegoševa br.6, 81000 Podgorica
Tel: +382 (0)20 665 368, fax: +382 (0)20 665 377
E mail: savezslijepihcg@gmail.com
http://www.ss-cg.org/ , http://www.zaposliosi.me/
