Postoji više vrsta smještaja. Razlikuju se po vremenskoj odrednici korišćenja usluge u kontinuitetu i po vrsti pružaoca usluge. Po Zakonu o socijalnoj i dječjoj zaštiti usluge smještaja podrazumijevaju boravak korisnika: na porodičnom smještaju-hraniteljstvu, porodičnom smještaju, u ustanovi, u prihvatilištu – skloništu i u drugim vrstama smještaja.
Usluge smještaja mogu se koristiti privremeno, povremeno i dugotrajno.
PORODIČNI SMJEŠTAJ – HRANITELJSTVO I PORODIČNI SMJEŠTAJ
Porodični smještaj je usluga koja se u praksi mnogo manje primjenjuje u odnosu na smještaj u ustanovu. Porodični smještaj-hraniteljstvo i porodični smještaj su privremeni oblici zaštite djeteta, mlade osobe ili odrasle osobe i oni traju do razrješenja krizne situacije u porodici porijekla. Iako su u osnovi privremeni oblici zaštite, ove usluge mogu potrajati i duže, odnosno, za nekoga predstavljati trajno rješenje. Ova usluga se nanjčešće koristi kada, npr, povratak u biološku porodicu djeteta na porodičnom smještaju-hraniteljstvu nije moguć, usluga hraniteljstva može se pružati i do usvojenja ili osamostaljivanja djeteta, ili kada odraslo i staro lice ne može samostalno da se stara o sebi, svojim pravima i obavezama, a nema svoju primarnu porodicu ili nema njihovu neophodnu pomoć i podršku.
Pojedinci i porodice koji pružaju uslugu porodičnog smještaja-hraniteljstva i porodičnog smještaja prihvataju u svoj dom djecu, mlade ili odrasle osobe i brinu o njima. Imamo četiri vrste porodičnog smještaja i isti se obezbjeđuje kao: standardni smještaj; smještaj uz intenzivnu ili dodatnu podršku; urgentni smještaj; povremeni smještaj. Razlikuju se po tipu i korisnika, vrsti i dužini smještaja. Standardni porodični smještaj je privremeni ili dugotrajni smještaj za djecu i mlade bez roditeljskog staranja ili djecu i mlade čiji je razvoj ometen porodičnim prilikama.
Porodični smještaj uz intenzivnu podršku je privremeni ili dugotrajni smještaj za djecu s invaliditetom ili odrasla i stara lica koja su korisnici dodatka za pomoć i njegu. Urgentni porodični smještaj je privremeni smještaj u hitnim situacijama, na primjer, djece ili odraslih koji su žrtve zanemarivanja ili zlostavljanja. Povremeni porodični smještaj je povremena kratkoročna briga o djeci koja su smještana u ustanovu, o odraslima na porodičnom smještaju i sl. Zakon definiše porodični smještaj kao uslugu koja se obezbjeđuje trudnici, samohranom roditelju sa djetetom do navršene treće godine života, odraslom i starom licu, kojima je usljed socijalnih prilika potrebno zbrinjavanje. Porodični smještaj je usluga koja se pruža djeci koja ne mogu da žive sa svojim roditeljima, kao i odraslim licima koja ne mogu da žive samostalno, s ciljem da nastave život u zajednici, a ne u instituciji za smještaj korisnika.
Porodični smještaj za djecu i mlade obuhvata pripremu za povratak u porodicu roditelja ili usvojitelja, kao i pripremu za samostalan život. Ovu uslugu pružaju pružaoci usluge, pojedinci i porodice, najčešće srodnici koji nemaju zakonsku obavezu izdržavanja, a mogu biti i nesrodnike porodice, kojih je u praksi mnogo manje. Ovo iz razloga što se korisnici usluga, kada govorimo o djeci, mnogo brže adaptiraju na uslugu kod srodničkih porodica, a samim tim povećavaju im se šanse za održavanje kontakta sa biološkom porodicom. Postupak pripremanja pružaoca usluge obavljaju stručni radnici u CSR na osnovu preciznih i strogih kriterijuma, priprema ih za pružanje usluge i obavlja stručni rad s njima tokom pružanja usluge. Procjena se vrši uvidom u podnijetu dokumentaciju i razgovorom s podnosiocem zahtjeva i njegovom porodicom.
Pružalac usluge ne može biti osoba lišena roditeljskog prava ili čiji su članovi porodice lišeni roditeljskog prava ili poslovne sposobnosti, protiv kojih se vodi istraga ili su pravosnažno osuđene za krivična djela protiv života i tijela, polne slobode, braka i porodice, promet, držanje i uživanje opojnih droga, te osobe koje su na evidenciji lica protiv kojih je određena mjera zaštite od nasilja u porodici. Procjena podobnosti i izbor korisnika porodičnog smještaja veoma je osjetljiv dio cjelokupnog procesa stručnog rada na ovoj usluzi. U toku postupka procjene podobnosti pružaoca usluga porodičnog smještaja, stručni radnici CSR procjenjuju motivaciju, sposobnost prepoznavanja i zadovoljavanja potreba, strukturu porodice, prethodna iskustva njege i staranja, istoriju zlostavljanja i asocijalnog ponašanja i bolesti u porodici koje mogu štetno djelovati na korisnika. Veoma je važno da CSR ili druga ustanova pravilno procijeni potrebe korisnika i kapaciteta pružaoca usluge, te da ih dobro poveže, odnosno da izabere pravog pružaoca usluge za konkretnog korisnika. U suprotnom može doći do ometanja razvoja djece, promjene oblika zbrinjavanja ili do diskontinuiteta pružanja podrške i zaštite.
Pored navedenog, kada su uslovi u pitanju, pružalac usluge mora korisniku obezbijediti odgovarajući stambeni prostor i materijalne uslove, odgovarajuću i urednu odjeću i obuću, predmete za ličnu upotrebu i higijenu, odgovarajuću ishranu i staranje o zdravlju, zaštitu od zanemarivanja, zlostavljanja i eksploatacije i sl. Pored toga, pružalac usluge porodičnog smještaja-hraniteljstva dužan je da djetetu obezbijedi zadovoljavanje vaspitnih i obrazovnih potreba i njegovanje identiteta, dok su pružaoci usluge porodičnog smještaja dužni da korisniku obezbijede podršku u zadovoljavanju socijalnih, religioznih i kulturnih potreba.
Takođe, svaki korisnik mora imati svoju zasebnu sobu. Bez obzira na to da li je pružalac usluge srodnik ili ne, moraju ispunjavati navedene standarde.
S druge strane, stručni radici CSR obavljaju i pripremu korisnika za korišćenje usluge porodičnog smještaja. U pripremu spadaju i međusobno upoznavanje pružaoca i korisnika usluge. U ovoj fazi rada, stručni radnici CSR ili druge ustanove razgovaraju s korisnikom o budućoj usluzi, informišu korisnika o pružaocu usluge i obrnuto, pružaoca o korisniku, te pribavljaju mišljenje odnosno saglasnosti korisnika za korišćenje usluge porodičnog smještaja.
Stručni rad s pružaocima i korisnicima usluge porodičnog smještaja- hraniteljstva i porodičnog smještaja obuhvata: obuku za pružaoce usluge, pripremu za smještaj koja je usmjerena prema korisniku i pružaocu usluge i stručnu podršku tokom pružanja usluge, koja je takođe usmjerena na korisnike i pružaoce. Obuka koja je usmjerena na pružaoce usluga razlikuje se u odnosu na to da li se radi o porodičnom smještaju-hraniteljstvu ili porodičnom smještaju.
Sa odabranim pružaocima usluge CSR sklapa ugovor kojim su regulisana međusobna prava i obaveze. To znači da pružalac usluge nije u radnom odnosu i ne može steći prava iz radnog odnosa (staž, godišnji odmor, bolovanje itd.). Međutim, pružalac usluge porodičnog smještaja – hraniteljstva može ostvariti pravo na polovinu radnog vremena u slučaju kada je djetetu potrebna pojačana njega.
Pružaoci usluge dobijaju mjesečnu nadoknadu za smještaj korisnika koja je jednaka mjesečnim troškovima smještaja korisnika u javnoj ustanovi socijalne i dječje zaštite. Kod povremenog i urgentnog smještaja nadoknada se obračunava na dnevnom nivou. 1 Ovdje je bitno napomenuti da troškove usluge porodični smještaj snose korisnici usluge ukoliko ostvaruju prihode kao što je npr. penzija. Ukoliko su prihodi koje ostvaruje korisnik manji od pune cijene porodičnog smještaja, razliku do pune cijene snosi država.
Pružaoci usluge porodičnog smještaja dobijaju i naknadu za rad. U zavisnosti od vrste porodičnog smještaja koji pruža, kao i od broja korisnika koji se nalaze kod jednog pružaoca usluga, određuje se i visina naknade za rad. Za usluge standardnog, urgentnog i povremenog porodičnog smještaja-hraniteljstva i porodičnog smještaja naknada se obračunava kao određeni procenat visine troškova smještaja korisnika u javnu ustanovu socijalne i dječje zaštite i to na sljedeći način: 30% cijene smještaja u ustanovu za jednog korisnika i 15% za svakog sljedećeg korisnika, kada je na smještaju više od jednog korisnika. Naknade za rad pružaocima usluge porodičnog smještaja-hraniteljstva i porodičnog smještaja uz intenzivnu ili dodatnu podršku obračunavaju se po višim stopama: 50% za jednog korisnika, 25% za svakog sljedećeg korisnika, kada je na smještaju više od jednog korisnika.
Iako je cilj porodičnog smještaja-hraniteljstva i porodičnog smještaja ostanak u zajednici i izbjegavanje institucionalnog smještaja, ne radi se dovoljno na njihovoj promociji i zastupljenosti. U praksi imamo mnogo veći broj hraniteljskih porodica u odnosu na porodični smještaj za odrasla
i stara lica. Kada je u pitanju smještaj odraslih i starih lica, imamo izuzetno mali broj nesrodničkih porodičnih smještaja. Pretpostavlja se da u praksi imamo mnogo veći broj onih koji suštinski brinu o licima kojima je potrebna zaštita, podrška i pomoć, ali da nijesu upoznati sa ovom uslugom ili ne ispunjavaju strogo postavljene uslove za hraniteljstvo i porodični smještaj.
Tekst je kreiran u okviru projekta: “Jednakošću do dostojanstvenog života OSI u Crnoj Gori“, koji sprovodi Savez slijepih Crne Gore u partnerstvu sa Udruženjem za podršku osobama sa invaliditetom Bijelo Polje, a finansira Evropska unija kroz podršku za civilno društvo (CSF) i Ministarstvo javne uprave, digitalnog društva i medija Crne Gore.
S poštovanjem,
SAVEZ SLIJEPIH CRNE GORE
Ul. Njegoševa br.6, 81000 Podgorica
Tel: +382 (0)20 665 368, fax: +382 (0)20 665 377
E mail: savezslijepihcg@gmail.com
http://www.ss-cg.org/ , http://www.zaposliosi.me/
