Iako za vrijeme korišćenja nekih od usluga socijalne i dječje zaštite koje će se navesti nije postojala podjela na materijalna davanja i usluge, kroz iskustva OSI, istaknuće se neke pozitivne i negativne strane istih.
Većina učesnika fokus grupa imala je prethodno iskustvo smještaja u ustanovu, i to u procesu obrazovanja. Njihova iskustva boravka u ustanovu su različita, jer odvajanje od svoje primarne porodice niko jednako ne doživljava. S druge strane, učesnici fokus grupa koje imaju iskustvo smještaja u ustanovu su bili smješteni u različitom vremenskom periodu i u različitom uzrastu – od perioda kada je ustanova radila u njenim punim kapacitetima do njene reforme i dominantnog prelaska učenika s invaliditetom na inkluzivni vid obrazovanja. Pored različitih iskustava koje su učesnici iznijeli u fokus grupama, postoji jedan zajednički utisak za sve njih, bez obzira u kojem su periodu i u kojem uzrastu bili smješteni u ustanovu, a to je da su veoma teško podnijeli odvajanje od svoje porodice, prijatelja, okruženja… Jedan od upečatljivih zaključaka iz ovih fokus grupa jeste da „Ljubav i toplinu porodice, podršku prijatelja, teško može da nadomjesti ustanova, bez obzira kako je organizovana“.
Učesnici fokus grupa ističu i pozitivne strane smještaja u ustanovu. Među bitnijim utiscima jeste proces učenja vještina za brigu o sebi, upoznavanje samog sebe i svojih potencijala, kao i osnaživanje za samostalan život. Važno je istaći da navedeni procesi uglavnom nisu bili proizvod planiranih radno – okupacionih aktivnosti ustanove, već više snalaženja osoba s invaliditetom kroz samopodršku i međupodršku osoba s invaliditetom. S druge strane, bilo je i onih koji za vrijeme boravka u ustanovi nisu stekli neke radne navike i nisu razmišljali, niti radili na svom osamostaljivanju, jer su u ustanovi imali sve što je zadovoljavalo njihove potrebe i ambicije. Brigu o njima, hrani, oblčenju, garderobi, higijeni prostora, vodio je neko drugi. Međutim, izlaskom iz ustanove, postali su svjesni potrebe da rade na sebi i svom osamostaljivanju, što su uglavnom i uspjeli, ali je taj proces tekao mnogo teže u odnosu na one OSI koji su ranije razvijali svoje sposobnosti u cilju što bržeg i lakšeg osamostaljivanja. Na žalost, postoji i ne mali broj osoba s invaliditetom koji se nisu „snašli“ ili im podrška nije bila dovoljna ili adekvatna u takvom sistemu zbrinjavanja. Njihovi obrazovni, socijalni, društveni potencijali tokom boravka u ustanovi nisu razvijeni u skladu sa njihovim uzrastom. Poslije dužeg boravka u ustanovi, zatvorenog sistema funkcionisanja, teško je ponovo uspostaviti kontakte u zajednici iz koje se davno otišlo ili u nekoj drugoj sredini gdje osobe s invaliditetom započinju novi život u odnosu na ustanovu.
S druge strane, utisak je učesnika fokus grupa, da je sistem inkluzivnog obrazovanja dodatno unazadio razvijanje potencijala i vještina brige o sebi kod učenika s invaliditetom, kao i da diskriminiše učenike s invaliditetom. Prije svega, što su učenici s invaliditetom prezaštićeni od strane svojih roditelja/staratelja, asistenata u nastavi. U toku procesa izvođenja nastave su najčešće izolovani sa svojim asistentom od ostlih učenika, zbog čega im se umanjuju šanse za nova poznanstva, širenja kruga prijatelja i bez vršnjačke podrške. Na taj način stvara se pogrešna slika o njima kao „nesposobnim“ i nesocijalizovanim ljudskim bićima.
Ukoliko ne koriste neke od usluga koje se odnose na sam proces osnaživanja, osamostaljivanja i brige o sebi, onda su obično i u svojim kućama prezaštićeni od strane članova porodice, zbog čega nemaju priliku da nauče, ili barem probaju neke radnje od značaja za brigu o sebi ili prostoru koji koriste, a koje, za većinu predstavljaju uobičajene, jednostavne, svakodnevne aktivnosti. Zbog sveg navedenog, bilo bi značajno razvijati servise podrške koje bi osobama s invaliditetom dale mogućnost izbora korišćenja usluga u svojoj zajednici. Kao jedna od mogućih usluga koja bi mogladoprinijeti sticanju određenih životnih vještina i navika, uključujući i odgovornost, kao sastavni dio ličnosti je usluga stanovanja uz podršku, ali koja bi omogućila privremeno i povremeno korišćenje ove usluge.
Određeni broj učesnika fokus grupa imalo je iskustva u korišćenju usluga psihološkog savjetovanja. Navedena usluga se može prepoznati u okviru usluga podrške za život u zajednici, odnosno usluga savjetodavno – terapijskih i socijalno – edukativnih usluga. Njihova iskustva su uglavnom pozitivna, kod nekih OSI je korišćenje ove usluge, vrlo vjerovatno, bilo presudno za donošenje nekih, za njih vrlo važnih životnih odluka, koje su se kasnije pokazale kao odličan izbor. Iako u vrijeme korišćenja ove usluge ista nije bila licencirana, to ne umanjuje njen doprinos u razvijanju i jačanju ličnih kapaciteta i samopozdanja onih OSI, koji su podijelili sa nama svoja iskustva.
U navedenim fokus grupama govorilo se i o uslugama koje nemaju licencu i nisu prepoznate u okviru usluga socijalne i dječje zaštite. U pitanju su usluge, odnosno servisi prevoza za OSI „od vrata do vrata“ i servis videćeg pratioca za osobe sa oštećenjem vida.
Uslugu prevoza „od vrata do vrata“ otpočelo je Udruženje mladih sa hendikepom Crne Gore prije dvije godine, a namijenjeno je svim osobama s invaliditetom koje žive, rade ili se obrazuju u Podgorici. Da bi neka OSI koristila ovu uslugu, prije svega je potrebno da popuni online upitnik. Upitnik sadrži pitanja koja se odnose na lične podatke, vrstu invalidnosti, pomagalima koja koriste, razlozima, svrsi i učestalosti potrebe za prevozom, itd. Uslugu prevoza pružaju sa dva prilagođena
kombi vozila u dvije smjene, a vožnju je potrebno zakazati putem aplikacije dan ili dva dana prije potrebe za istom. U hitnim situacijama se trude da izađu u susret korisnicima prevoza. Osobe koje koriste invalidska kolica imaju prednost u odnosu na druge osobe s invaliditetom. Jedan korisnik u toku dana može imati maksimalno dvije vožnje. Kako su nam naveli učesnici fokus grupa, studenski servis, koji je između ostalog namijenjen prevozu studenata u Podgorici od mjesta stanovanja do fakulteta i nazad, odvojeno funkcioniše od servisa prevoza „od vrata do vrata“.
Takođe, jedna od novijih vrsta usluge u Crnoj Gori namijenjena OSI, odnosno osobama s oštećenjem vida je usluga Videćeg/e pratioca/teljke. Cilj servisa “Videći/a pratilac/teljka” je – da pruži podršku osobama s oštećenim vidom, prije svega u samostalnom kretanju, što dovodi do socijalizacije, inkluzije u društvu, povećanju samopouzdanja i motivacije za aktivno učešće u društvenom životu uključujući motivaciju za traženjem posla i zaposlenjem, a što sve zajedno smanjuje nivo kućne institucionalizacije ovih osoba koja je prisutna u značajnom obimu.
Videći/a pratilac/teljka podrazumijeva pružanje pomoći osobi s oštećenjem vida (korisniku/ci) od strane druge osobe (videćeg/e pratioca/teljke) u samostalnom kretanju za obavljanje aktivnosti koje u svakodnevnom životu ne može obaviti bez pomoći drugog lica, ili bi ih obavljala znatno sporije i uz puno napora, a nekada i uz veće finansijske troškove. U prethodnom periodu ovu uslugu koristilo je oko 30 osoba iz Podgorice, Nikšića i Bijelog Polja. Videći/a pratilac/teljka omogućava osobama s oštećenjem vida da dobiju spoljnu podršku kojom kompenzuju stvari koje im se čine teške ili nemoguće u samostalnom životu, posebno zbog vrste i nivoa prepreka nametnutim od društva, a s kojima se suočavaju. Usluga Videći/a pratilac/teljka se definiše prema specifičnim i individualnim potrebama svakog korisnika, koju on sam definiše i obučava svog pratioca/teljku kako da na najbolji način asistira, prati u zadovoljenju potreba.
Svi učesnici fokus grupa koji su ujedno i korisnici nekog od gore navedenih servisa izrazili su veliko zadovoljstvo trenutnim načinom rada i funkcionisanja ovih servisa. Navode i da je iskustvo drugih korisnika koji nisu učestvovali u navedenim focus grupama isto ili slično njihovim.
Korisnici su izrazili nadu da će se ovi servisi licencirati, da će se povećati broj vozila za uslugu prevoza „od vrata do vrata“, da će se povećati broj videćih pratilaca, kako bi sve osobe koje imaju potrebu za samostalnim životom mogle i da je zadovolje, a da će se navedenim servisima obezbijediti stabilno finansiranje, kako bi se obezbijedio kontinuitet, kvalitet i širenje usluga u drugim gradovima.
Usluga koja u Crnoj Gori postoji i prije reforme sistema socijalne i dječje žaštite, a doprinosi samostalnosti OSI, jeste usluga psa vodiča/pomagača. Ova usluga u Crnoj Gori nije prepoznata Zakonom o socijalnoj i dječjoj zaštiti kao usluga podrške za život u zajednici, već posebnim Zakonom o kretanju lica sa invaliditetom uz pomoć psa vodiča/pomagača. Navedenim Zakonom se korisniku garantuje pravo na kretanje i boravak sa psom, ali ne i nabavku psa, što je neophodno garantovati dopunama nekog od ova dva zakona uz sredsva koja treba planirati u budžetu države. Iskustva korisnika psa vodiča/pomagača su takođe veoma pozitivna i daju više slobode i prava na privatnost u odnosu na uslugu personalnog asistenta ili ličnog pratioca. Posredstvom prikupljanja donacija Udruženje mladih sa hendikepom Crne Gore sprovodi program pasa vodiča/pomagača u saradnji sa Centrom za rehabilitaciju Silver iz Zagreba. Trenutno u Crnoj Gori imamo dva korisnika pasa vodiča.
Tekst je kreiran u okviru projekta: “Jednakošću do dostojanstvenog života OSI u Crnoj Gori“, koji sprovodi Savez slijepih Crne Gore u partnerstvu sa Udruženjem za podršku osobama sa invaliditetom Bijelo Polje, a finansira Evropska unija kroz podršku za civilno društvo (CSF) i Ministarstvo javne uprave, digitalnog društva i medija Crne Gore.
Tekst na engleskom jeziku možete pročitati i preuzeti u nastavku – Korišćenje usluga
S poštovanjem,
SAVEZ SLIJEPIH CRNE GORE
Ul. Njegoševa br.6, 81000 Podgorica
Tel: +382 (0)20 665 368, fax: +382 (0)20 665 377
E mail: savezslijepihcg@gmail.com
http://www.ss-cg.org/ , http://www.zaposliosi.me/
