Kao što je već više puta navedeno, proces licenciranja usluga u socijalnoj i dječjoj zaštiti još uvijek nije završen. Pored licenciranih pružaoca usluga, postoje i one ustanove i organizacije civilnog društva koje pružaju usluge različitim kategorijama stanovništva, a još uvijek nisu licencirali svoje usluge. Razlozi za to mogu biti različiti: nemogućnost da prije dobijanja licence pružaoc usluge zaposli stručne radnike i saradnike; ne ispunjava neki od tehničkih uslova koji su potrebni za dobijanje licence; ili su u procesu dobijanja iste, a sam postupak traje veoma dugo. Takođe, postoje organizacije civilnog društva koje pružaju određene usluge za kategorije stanovništva za koje su osnovane, ali te usluge nisu prepoznate kao jedna ili više usluga koje postoje u Zakonu i pravilnicima, već bi se mogle podvesti pod „drugim uslugama“. Neke od tih „drugih usluga“ se kontinuirano pružaju već duži niz godina, dok, sa druge strane postoje usluge koje su tek u povoju. Ono što predstavlja paradoks u sistemu socijalne i dječje zaštite da su ove „druge usluge“ našle prije primjenu kod svojih korisnika u odnosu na neke usluge koje postoje u sistemu socijalne i dječje zaštite od njegovog reformisanja do danas, ali se ne koriste ili nisu dovoljno razvijene. To znači da se prilikom kreiranja sistema podrške stanovništvu (ovdje se prije svih misli na OSI) nisu procijenile njihove stvarne potrebe, ili da država, sem pukog zakonskog prepoznavanja usluge, nije učinila ništa za njihov razvoj i inkluziju među korisnicima kojima je ista potrebna. Iako još uvijek postoji dosta pružalaca usluga koji nijesu licencirali svoje usluge, ne može se prenebregnuti činjenicu da je njihovo postojanje značajno za korisnike njihovih usluga, kao i za kreiranje cjelokupne slike dostupnosti i kvaliteta različitih usluga.
Bez obzira na značajan porast licenciranih usluga u Crnoj Gori u posljednje vrijeme, može se konstatovati da iste i dalje nijesu dovoljno razvijene, usklađene sa standardima i nijesu plod sistemskog razvijanja usluga. Zbog toga je prisutno „forsiranje“ određenih usluga, dok druge usluge nisu uopšte zastupljene. Takođe, ne postoje jedinstveni podaci o razvijenosti usluga, broju korisnika koje ih koriste, preprekama u praksi, ishodima u pruženim uslugama, kao i potrebama korisnika za nekim novim uslugama koje ne postoje u određenim zajednicama. Čak ni Zavod za socijalnu i dječju zaštitu koji je nadležan za razvijanje sistema kvaliteta u socijalnoj i dječjoj zaštiti, koordiniranje razvoja standarda usluga i predlaganje, unapređenje postojećih i uvođenje novih standarda, tokom izrade svojih analiza o dostupnosti usluga u socijalnoj i dječjoj zaštiti ne može doći do potpunih i preciznih podataka o svim pružaocima usluga u Crnoj Gori, kao i o obimu korisnika. Poseban problem postoji u kvalitativnoj provjeri pružanja usluga. Naime, u praksi različite usluge nazivaju istim imenima, i kao takve se sprovode kod različitih licenciranih ili nelicenciranih pružalaca usluge. Zbog toga je veoma važno uspostaviti standarde za pružanje usluga, kao i praćenje primjene standarda, čime bi se napravile jasne razlike između tih usluga, što bi omogućilo lakše, jednostavnije i kvalitetnije praćenje pružanja usluga.
Dakle, rasprostranjenost određenih usluga u zajednici i njihov kvalitet u značajnoj mjeri zavisi i od kapaciteta organizacija civilnog sektora, njihove međusobne saradnje i moći da utiče na državu da kreira politike, sprovodi mjere i aktivnosti u cilju razvoja usluga koje su potrebne korisnicima i poštovanja međunarodnih standarda.
Država, za sada, ulaže u usluge koje se odnose na institucionalni vid podrške. O tome govori činjenica da je do sada otvoreno 17 dnevnih centara za djecu i mlade s invaliditetom među kojima i tri dnevna centra za odrasla i stara lica. Takođe, za sada postoje tri doma za stare, u okviru kojih su otvoreni dnevni boravci za stare, kao i jedna ustanova zavodskog tipa koja je namijenjena za smještaj mladih, odraslih i starih lica s psihosocijalnim i intelektualnim invaliditetom, kao i lica koja imaju kombinaciju ovih invaliditeta sa fizičkim. U pripremi su još dva doma za stara lica u Podgorici i Nikšiću, i očekuje se njihovo skorije otvaranje. S druge strane, ne razvijaju se usluge koje su isključivo namijenjene pojedincu i njegovim svakodnevnim potrebama. Pa tako, za uslugu personalne asistencije nisu propisani standardi za pružanje iste, cijenu usluge, izvor finansiranja, iako je u nadležnosti države da obezbijedi pomenuti servis, a u praksi imamo svega tri licencirana pružaoca ove usluge koja se pruža ograničenom broju korisnika, kroz projektno finansiranje.
Dodatno problematičnim čini činjenica da se neke usluge dominantno projektno finansiraju, čime se ne može obezbijediti kvalitet, kontinuitet i održivost pružanja usluge. Forsira se uski krug istih usluga u gotovo svim zajednicama, bez procjene stvarnih potreba potencijalnih korisnika.
Najčešće im se nudi jedna usluga, bez mogućnosti izbora, vremenski oročena i brojčano ograničena. Dok se nekim uslugama traže rješenja za održivost, druge još uvijek čekaju model primjene kod korisnika. Pored države, i neke NVO kao pružaoci usluga često zauzimaju pasivnu ulogu u traženju adekvatnih rješenja da usluge učine dostupnim, efikasnim, održivim i postojanim, iz razloga što kroz pružanje određene usluge na neki način sebi obezbjeđuju održivost na tržištu, dok sa druge strane nema restriktivnih kontrola za praćenje kvaliteta usluge koju pružaju.
Razvijenost određenih usluga socijalne i dječje zaštite u lokalnim zajednicama u Crnoj Gori je različita od opštine do opštine. Mnogo je faktora koji mogu da utiču na socijalnu politiku u okviru opština. Socijalna politika i ulaganja opština u određene usluge najčešće zavisi od ekonomske moći opštine, obima potencijalnih korisnika, kao i od prepoznavanja važnosti od lokalnih samouprava za uvođenje određenih servisa koji bi poboljšali kvalitet života njihovih sugrađana. Zakon o socijalnoj i dječjoj zaštiti propisuje da se radi razvoja odnosno finansiranja usluga socijalne i dječje zaštite sredstva obezbjeđuju iz budžeta države, budžeta opštine, donacija, igara na sreću i drugih izvora. Tim sredstvima finansiraju se usluge socijalne i dječje zaštite za kojima postoji potreba u opštini i inovativne usluge i usluge socijalne i dječje zaštite od posebnog značaja za državu.
S druge strane, Zakon o lokalnoj samoupravi propisuje nadležnosti opština i među njima navodi da opština u skladu sa mogućnostima, učestvuje u obezbjeđivanju uslova i unaprjeđenju djelatnosti: zdravstvene zaštite, obrazovanja, socijalne i dječje zaštite, zapošljavanja i drugih oblasti od interesa za lokalno stanovništvo i vrši prava i dužnosti osnivača ustanova koje osniva u ovim djelatnostima, u skladu sa zakonom; i uređuje i obezbjeđuje rješavanje stambenih potreba lica u stanju socijalne potrebe i lica sa invaliditetom i pomaže rad humanitarnih i nevladinih organizacija iz ovih oblasti, te vrši i druge poslove u skladu sa potrebama i interesima lokalnog stanovništva.
Iz navedenog možemo zaključiti da se u većini opština u Crnoj Gori finansijska sredstva namijenjena za usluge socijalne i dječje zaštite za kojima postoji potreba u opštini koriste za neke druge namjene, da nisu dovoljne ili da ih nema. Ne postoji sistemsko, ciljano ulaganje u nove usluge, već sporadično ulaganje za održavanje, ali ne i razvoj već postojećih usluga.
Tekst je kreiran u okviru projekta: “Jednakošću do dostojanstvenog života OSI u Crnoj Gori“, koji sprovodi Savez slijepih Crne Gore u partnerstvu sa Udruženjem za podršku osobama sa invaliditetom Bijelo Polje, a finansira Evropska unija kroz podršku za civilno društvo (CSF) i Ministarstvo javne uprave, digitalnog društva i medija Crne Gore.
Tekst na engleskom jeziku možete pročitati i preuzeti u nastavku – Practice in Montenegro .
S poštovanjem,
SAVEZ SLIJEPIH CRNE GORE
Ul. Njegoševa br.6, 81000 Podgorica
Tel: +382 (0)20 665 368, fax: +382 (0)20 665 377
E mail: savezslijepihcg@gmail.com
http://www.ss-cg.org/ , http://www.zaposliosi.me/
